Tóm tắt Kết quả hoạt động Khoa học - Công nghệ về Môi trường năm 2022 của Viện Khoa học Môi trường và Phát triển (VESDEC

Năm 2022 VESDEC không nhận nhiều dự án, đề tài nghiên cứu mà chỉ tập trung thực hiện một số dự án quan trọng dưới đây.

1. Nghiên cứu, lập báo cáo đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) cho Quy hoạch tỉnh Hậu Giang, thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050
Dưới sự chủ trì Viện trưởng - Tổ trưởng Tổ Tư vấn ĐMC của VESDEC bao gồm các chuyên gia môi trường và xã hội với sự cộng tác của các sở, ngành tỉnh Hậu Giang đã thực hiện nghiên cứu ĐMC cho Quy hoạch tỉnh Hậu Giang do Royal HaskoningDHV Nederland chủ trì lập Quy hoạch. UBND tỉnh Hậu Giang là chủ dự án.
Nghiên cứu ĐMC này được thực hiện cho toàn bộ diện tích tỉnh Hậu Giang có tổng diện tích tự nhiên 1621,71km², phía Bắc giáp TP Cần Thơ; phía Đông Bắc giáp tỉnh Vĩnh Long, phía Đông Nam giáp tỉnh Sóc Trăng; phía Tây giáp tỉnh Kiên Giang; phía Nam giáp tỉnh Bạc Liêu. Nghiên cứu bắt đầu từ tháng 3/2022. Báo cáo ĐMC đã được hoàn thành sơ bộ vào tháng 9/2022 và được Chủ tịch UBND tỉnh chủ trì hội thảo tham vấn các sở, ngành, địa phương trong tháng 10/2022. Sau khi chỉnh sửa, bổ sung báo cáo ĐMC đã được UBND tỉnh xin ý kiến Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) và đã được các bộ, ngành, chuyên gia góp ý qua Hội thảo về Quy hoạch tỉnh Hậu GIang do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức trong tháng 11/2022.

Bản đồ tỉnh Hậu Giang

KCN Sông Hậu

Diễn biến các thành phần môi trường đã được nêu rõ trong báo cáo ĐMC. Đây là 1 thí dụ: diễn biến BOD₅ tại các điểm quan trắc chất lượng nước, Giai đoạn 2016 – 2020.

Dưới đây là một số hình ảnh đặc thù về hiện trạng một số vấn đề môi trường chính ở Hậu Giang.

Môi trường nước là một trong các vấn đề chính của Hậu Giang: Thay đổi lưu lượng, gia tăng ô nhiễm. Ảnh trái: Sông Hậu tại huyện Châu Thành – nguồn cấp nước chính, đã bị ô nhiễm. Ảnh phải: Kênh Xà No tại TP Vị Thanh – các sông, kênh phía Tây tỉnh nằm trong vùng giáp nước: tích tụ ô nhiễm, tác động sinh thải, xã hội – vấn đề môi trường lớn và nan giải.

Ảnh trái: Tập quán định cư ven sông rạch rất phổ biến: sông, kênh rạch làm 5 chức năng: cấp nước, phát triển hệ sinh thái nước, thủy sản, giao thông thủy và tiếp nhận – đồng hóa chất thải: vấn đề môi trường và xã hội lớn, nan giải đối với Hậu Giang; Ảnh phải: Vấn đề môi trường đô thị: Một khu phố mới TP Vị Thanh: các đô thị trong tỉnh chưa có hệ thống xử lý nước thải, diện tích mảng xanh thấp.

Môi trường sinh vật, đa dạng sinh học: vấn đề môi trường chính, có tầm quan trọng lớn trong bảo tồn thiên nhiên, ứng phó BĐKH, phát triển kinh tế nhưng đang bị suy thoái. Ảnh Tổ nghiên cứu ĐMC khảo sát Khu BTTN Lung Ngọc Hoàng: Ngăn ngừa xâm lấn, kiểm soát ô nhiễm kênh rạch và phát triển đa dạng sinh học là 3 nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu đối với khu BTTN duy nhất này.
Nghiên cứu ĐMC đã thực hiện các nhiệm vụ chính:
1. Thu thập tài liệu thông tin về đặc điểm môi trường tự nhiên, KTXH tỉnh Hậu Giang.
2. Tham vấn các sở, ngành, địa phương về các vấn đề môi trường quan trọng nhất cần tập trung nghiên cứu, dự báo diễn biến do quy hoạch và đề xuất giải pháp bảo vệ.
3. Khảo sát thực địa, xác định các vấn đề môi trường tại các địa phương, khu bảo tồn.
4. Xác định các vấn đề môi trường tự nhiên, xã hội chính có thể bị diễn biến lớn do thực hiện các phương án quy hoạch; lập phân vùng môi trường.
5. Nghiên cứu dự báo diễn biến các vấn đề môi trường tự nhiên, xã hội chính (môi trường nước, môi trường đất, môi trường sinh vật/đa dạng sinh học, phát thải – ô nhiễm và môi trường xã hội) do các phương án quy hoạch, bao gồm tính toán phát thải từ các ngành/lĩnh vực, dự báo ô nhiễm, suy giảm các thành phần môi trường, tác động tích hợp, phát thải khí nhà kính theo các phương án phát triển, tác động do biến đối khí hậu; so sánh diễn biến môi trường các phương án: hiện trạng, phương án “Không”, phương án “Quy hoạch”.
6. Nghiên cứu đề xuất giải pháp bảo vệ môi trường, bảo tồn thiên nhiên, thích ứng BĐKH, chương trình quan trắc môi trường.
7. Tham vấn các bên liên quan về ĐMC.
8. Biên soạn và chỉnh sửa báo cáo ĐMC theo quy định về nội dung và hình thức trong TT02/2022/TT-BTNMT.
Nghiên cứu ĐMC đã dự báo diễn biến các thành phần môi trường theo các phương án phát triển. Dưới đây là 1 thí dụ: Sơ đồ dự báo tác động tích hợp do các dự án nhiệt điện than trong trường hợp sự cố hệ thống xử lý khí thải: vùng ô nhiễm bụi (bên trái) và SO₂ (bên phải) rất rộng, gây tác động liên tỉnh.

Hình ảnh hội thảo tham vấn các sở ngành, địa phương về ĐMC: Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Đồng Văn Thanh phát biểu kết luận hội thảo (ảnh trái); Chủ tịch UBND tỉnh, lãnh đạo các Sở KH&ĐT và TN&MT chụp ảnh với đại diện Tổ Tư vấn ĐMC của VESDEC (ảnh phải).
2. Tiếp tục Nhiệm vụ “Nghiên cứu, đề xuất các phương hướng bảo vệ môi trường; bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học trong Gói thầu số 07: Tư vấn lập Quy hoạch tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”
Các chuyên gia môi trường của VESDEC đã thực hiện các nhiệm vụ sau theo HĐ với Viện Chiến lược và Chính sách TN&MT (Bộ TN&MT): Thu thập, xử lý các tài liệu về chất lượng môi trường, tài nguyên sinh vật, đa dạng sinh học, KT-XH của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, tiến hành khảo sát các điểm nóng về ô nhiễm môi trường và các vùng sinh thái nhạy cảm trên địa bàn toàn tỉnh. Nghiên cứu này từ cuối năm 2021 kéo dài đến tháng 10/2022.
Từ kết quả nghiên cứu đã biên soạn các báo cáo chuyên đề sau:
1. Lập các phương án về phân vùng môi trường theo vùng bảo vệ nghiêm ngặt, vùng hạn chế phát thải và vùng khác đã được định hướng trong quy hoạch BVMT quốc gia.
2. Đề xuất các mục tiêu, chỉ tiêu bảo tồn ĐDSH của tỉnh; mục tiêu, tổ chức và biện pháp quản lý đối với các khu vực đa dạng sinh học cao, vùng đất ngập nước quan trọng, khu vực cảnh quan sinh thái quan trọng, hành lang đa dạng sinh học, khu bảo tồn thiên nhiên.
3. Lập phương án về điểm, thông số, tần suất quan trắc chất lượng môi trường đất, nước, không khí quốc gia, liên tỉnh và tỉnh đã được định hướng trong quy hoạch tổng thể quan trắc môi trường quốc gia.
4. Đề xuất hệ thống quản lý tài nguyên, môi trường tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, cơ chế phổi hợp giữa các cơ quan, ban ngành, địa phương trong quản lý tài nguyên, môi trường.
5. Tổng hợp báo cáo của các chuyên gia môi trường, bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và quan trắc môi trường và đề xuất các phương hướng, giải pháp BVMT, bảo tồn thiên nhiên, ĐDSH và các dự án cho thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đối với tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu: từ tháng 3/2022 đến tháng 6/2022.
6. Chỉnh sửa, bổ sung báo cáo tổng hợp theo góp ý của các sở, ngành tỉnh BR-VT: hoàn thành tháng 10/2022.

Ảnh trái: Bản đồ hành chính tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu; Ảnh phải: Sơ đồ phân vùng môi trường (phần đất liền) do VESDEC thực hiện.
Là tỉnh có diện tích nhỏ nhưng BR-VT có 2 khu bảo tồn cấp QG: VQG Côn Đảo và Khu BTTN Bình Châu-Phước Bửu và vùng sinh thái đất ngập nước cửa sông – ven biển quan trọng, trong khi đây là tỉnh phát triển mạnh về công nghiệp nặng, cảng biển, du lịch. Vì vậy, gắn kết phát triển với bảo tồn là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng nhưng chỉ có thể khả thi nếu lãnh đạo các cấp và doanh nghiệp nhận thức đúng. 2 ảnh dưới: Ảnh trái: Một phần các vùng sinh thái núi Lớn, núi Nhỏ và thành phố Vũng Tàu; Ảnh phải: Tổ Tư vấn ĐMC khảo sát Khu BTTN Bình Châu – Phước Bửu.

Ảnh trái: VQG Côn Đảo: chiếm phần lớn diện tích các đảo và 14.000ha mặt biển. Đây là các vùng cần bảo vệ nghiêm ngặt; Ảnh phải: Bản đồ phân bố sinh vật quý hiếm ở VQG Côn Đảo.

Ảnh trái: Một phần rừng ngập mặn ven sông Thị Vải và ven biển Long Sơn đã bị chuyển thành vùng nuôi thủy sản tập trung. Ảnh phải: Các HST ngập mặn và thủy sản ở BR-VT đã và sẽ bị tác động xấu do phát triển cụm cảng nước sâu và do Khu Liên hợp Hóa dầu miền Nam.
3. Triển khai đợt 6 “Giám sát môi trường độc lập Dự án ADB: Đường cao tốc Bến Lức – Long Thành – GĐ xây dựng”
Dự án Đường cao tốc Bến Lức – Long Thành do ADB và JICA tài trợ, Tổng Công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (VEC) là chủ đầu tư. Đây là dự án giao thông có vốn đầu tư lớn nhất hiện nay. VESDEC là đơn vị trúng thầu tư vấn “Giám sát môi trường ngoại vi (External environmental monitoring) (Giám sát môi trường độc lập – Independent environmental monitoring) – Gói thầu C2 với thời hạn ban đầu 5 năm (2015 - 2019) và gia hạn 2 năm (2022 - 2023) do VEC ký bổ sung trong năm 2022.

Hướng tuyến đường cao tốc Bến Lức – Long Thành.

Trong đợt huy động lần 6 (từ tháng 6 đến tháng 9/2022) nhiệm vụ chính của Gói C2 là đọc, góp ý, đánh giá chi tiết gần 100 báo cáo quản lý môi trường, quan trắc môi trường hàng tháng, hàng quý, nữa năm trong giai đoạn từ tháng 7/2019 đến tháng 12/2021 của CSC/Ban QLDA và các nhà thầu; đã khảo sát thực địa, tham vấn các UBND xã và các hộ bị ảnh hưởng ven các công trường xây dựng để xác định rõ các vấn đề môi trường.
Từ kết quả trên VESDEC đã xây dựng Báo cáo “Đánh giá các báo cáo môi trường” (tiếng Anh, tiếng Việt) với đánh giá khách quan, chi tiết, rõ ràng về chất lượng, ưu, khuyết điểm từng báo cáo và đánh giá sơ lược sự tuân thủ của Ban QLDA, các Tư vấn Giám sát xây dựng và các nhà thầu trong quản lý môi trường và thực hiện Cơ chế giải quyết khiếu nại (GRM). Báo cáo cũng đề xuất chi tiết các giải pháp tăng cường chất lượng công tác quan trắc môi trường, báo cáo môi trường, trách nhiệm các bên (Ban QLDA, CSC, các nhà thầu) và khuyến nghị ADB/VEC xem xét nhiều vấn đề về quản lý và quan trắc môi trường của các nhà thầu. Báo cáo được giao nộp cho Ban QLDA từ giữa tháng 9/2022, đã chỉnh sửa, bổ sung theo ý kiến ADB và giao nộp lại trong tháng 11/2022.

Họp với Tư vấn giám sát xây dựng (CSC), 6/2022.	Họp với đại diện UBND xã Phước Thái 6/2022.
Hiện trạng xây dựng cầu Thị Vải, 8/2022.	Khảo sát môi trường tại công trình xây dựng Gói thầu A7, 6/2022.
Thực hiện khuyến nghị của Tư vấn GSMT độc lập (trong báo cáo 2019): Gói thầu A7 đã mở đường mới vào công trường, không sử dụng đường địa phương. Đây là hành động được đánh giá tốt.	Rừng ngập mặn ven các sông, kênh dọc hướng tuyến được bảo vệ tốt, không bị xâm lấn, chặt phá hoặc đổ chất thải. Tuân thủ yêu cầu SPS của ADB và luật pháp Việt Nam.

4. Xuất bản tập sách quan trọng
Tháng 7/2022 NXB Khoa học và Kỹ thuật đã xuất bản tập sách “Các phương pháp tiên tiến trong Đánh giá tác động môi trường, Đánh giá môi trường chiến lược, Đánh giá tác động tích hợp và Đánh giá sự cố môi trường”. Sách dày 400 trang, tập hợp và nâng cao các bài giảng về các chủ đề này của Lê Trình cho các chương trình “Đào tạo giảng viên nguồn về môi trường” do Ngân hàng Thế giới hỗ trợ Bộ Tài nguyên và Môi trường trong 5 năm gần đây. Tác giả đã tra cứu các quan niệm, nội dung, quy trình và phương pháp mới về các lĩnh vực này đang được áp dụng tại các nước phát triển kết hợp với các quy định mới của Luật BVMT (2020), Nghị định 08/2022/NĐ-CP và Thông tư 02/2022/TT-BTNMT, vi vậy, tập sách rất có giá trị trong nghiên cứu, giảng dạy, tư vấn về Đánh giá tác động môi trường, Đánh giá môi trường chiến lược, Đánh giá tác động tích hợp và Đánh giá sự cố môi trường ở Việt Nam. Ngay sau gần 2 tháng phát hành phần lớn số lượng sách đã được các nhà khoa học, giảng viên và chuyên gia tư vấn môi trường đón mua.